Co to jest gzyms w budownictwie? Wszystko co musisz wiedzieć o tym elemencie architektonicznym

Data opublikowania artykułu: 27 marca 2025 rok

Data ostatniej aktualizacji: 8 kwietnia 2025 rok

Co to jest gzyms w budownictwie?

• Poziomy element architektoniczny wystający przed lico ściany
• Pełni funkcje ochronną i dekoracyjną
• Występuje w różnych rodzajach: wieńczący, między kondygnacyjny, cokołowy
• Znany od czasów starożytności, ewoluował przez wieki
• Wykonywany z różnych materiałów: kamienia, drewna, gipsu, styropianu

Gzyms w budownictwie to charakterystyczny poziomy element architektoniczny, który wysuwa się przed lico (powierzchnię) ściany budynku. Mamy różne rodzaje gzymsów. Pamiętaj że gzyms pełni rolę ochronną jak i zarówno funkcję dekoracyjną. W architekturze klasycznej  gzyms  ma szerokie zastosowanie.

Ten wystający pas, najczęściej profilowany, montowany jest na ścianie zewnętrznej lub wewnętrznej. Nazwa „gzyms” wywodzi się z języka niemieckiego (Gesims[e]) i bywa również określany jako korona, krajnik, ucios czy plata. Gzymsy pełnią w architekturze podwójną rolę – są zarówno elementem funkcjonalnym, chroniącym elewację przed wodą deszczową, jak i ozdobnym, stanowiącym ważny składnik kompozycji architektonicznej. Wysunięcie gzymsu przed płaszczyznę ściany tworzy interesującą grę światła i cienia na elewacji.

W budownictwie występuje kilka podstawowych typów gzymsów, klasyfikowanych ze względu na ich umiejscowienie. Najpopularniejsze są gzymsy zewnętrzne, wśród których wyróżniamy gzymsy wieńczące (koronujące) na szczycie budynku, między kondygnacyjne dzielące elewację na poziomy pięter, cokołowe oddzielające cokół od głównej części muru, oraz nadotworowe zabezpieczające okna i drzwi. We wnętrzach budynków stosuje się gzymsy wewnętrzne, które pełnią głównie funkcję dekoracyjną.

Funkcje i historia gzymsów

Z punktu widzenia funkcjonalnego, najważniejszym zadaniem gzymsu jest ochrona elewacji przed ściekającą wodą deszczową, co zapobiega powstawaniu zacieków i degradacji materiału ściennego. Gzymsy często stanowią również podstawę do montażu systemu rynnowego. Pod względem estetycznym, wprowadzają rytm i porządek do elewacji, podkreślając jej horyzontalny podział i nadając budynkowi indywidualny charakter.

Historia gzymsów sięga starożytnej Grecji i Rzymu, gdzie stanowiły integralną część klasycznego porządku architektonicznego. W średniowieczu, szczególnie w gotyku, gzymsy ewoluowały w kierunku bardziej praktycznych form. Renesans i barok przyniosły rozkwit sztuki gzymsowania z bogato zdobionymi formami. Współcześnie, mimo prostszych form, gzymsy nadal pozostają ważnym elementem w kompozycji budynków.

Oto najczęściej zadawane pytania dotyczące gzymsów w budownictwie:

• Pytanie: Jaka jest podstawowa definicja gzymsu w budownictwie?
  Odpowiedź: Gzyms to poziomy element architektoniczny wystający przed lico ściany, najczęściej profilowany, który pełni funkcje ochronne i dekoracyjne w budynku.
• Pytanie: Jakie są główne rodzaje gzymsów zewnętrznych?
  Odpowiedź: Główne rodzaje gzymsów zewnętrznych to: gzymsy wieńczące (koronujące), międzykondygnacyjne (kordonowe), cokołowe, nadokienne, naddrzwiowe i podokienne.
• Pytanie: Z jakich materiałów wykonuje się współczesne gzymsy?
  Odpowiedź: Współczesne gzymsy wykonuje się najczęściej z materiałów takich jak styropian, gips, drewno, kamień oraz nowoczesnych materiałów kompozytowych.
• Pytanie: Jaką funkcję praktyczną pełni gzyms w budynku?
  Odpowiedź: Podstawową funkcją praktyczną gzymsu jest ochrona elewacji przed ściekającą wodą deszczową, co zapobiega powstawaniu zacieków i degradacji ściany.
• Pytanie: Czy gzymsy stosuje się również we wnętrzach budynków?
  Odpowiedź: Tak, gzymsy wewnętrzne stosuje się jako elementy dekoracyjne wnętrz, często na styku ściany i sufitu, wokół drzwi i jako ozdobne elementy wyposażenia.

ŹRÓDŁO:

• [1]https://www.domoweklimaty.pl/czytelnia/gzyms-co-to-jest/[1]
• [2]https://kawalerki-inspiracje.pl/co-to-jest-gzyms-w-budownictwie[2]
• [3]https://pl.wikipedia.org/wiki/Gzyms[3]

Gzyms – architektoniczny element z bogatą historią i praktycznym zastosowaniem

Gzyms stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych elementów architektonicznych, który mimo swojej pozornej prostoty, odgrywa kluczową rolę zarówno w estetyce, jak i funkcjonalności budynków. Ten wysunięty poziomy element nie tylko nadaje budynkom elegancji i charakteru, ale również skutecznie chroni elewacje przed niszczącym działaniem czynników atmosferycznych. W architekturze gzymsy nie są jedynie ozdobnikiem – to przemyślany element inżynieryjny, który rozwija się i ewoluuje wraz z postępem techniki budowlanej. Choć dziś często nie zwracamy na nie uwagi, gzymsy są świadkami architektonicznej ewolucji i mistrzowskiego rzemiosła dawnych budowniczych. Zastanawiające, jak ten niepozorny detal architektoniczny potrafił przetrwać tysiące lat, adaptując się do zmieniających się stylów i technologii.

Ewolucja przez wieki

Początki gzymsów sięgają czasów starożytnych cywilizacji, kiedy to budowniczowie greccy i rzymscy wykorzystywali je jako integralną część kompozycji architektonicznej świątyń i budowli publicznych. Co ciekawe, pierwotnie gzymsy nie były stosowane jako samodzielne elementy – ich funkcję pełniło wysunięcie płyty stropowej. W architekturze średniowiecznej, zwłaszcza gotyckiej, gzymsy ewoluowały w kierunku bardziej funkcjonalnych form – często były proste, z charakterystycznym rowkiem zapobiegającym spływaniu wody ku ścianie. Renesans przyniósł prawdziwą rewolucję w sztuce gzymsowania – popularność zyskały gzymsy o plastycznie ukształtowanej formie. Z kolei barok zasłynął z mocno rozbudowanych form nadających budynkom dynamiczny charakter. Gzymsy były znane od tysięcy lat.

Współczesne podejście do gzymsów charakteryzuje się powrotem do prostoty i funkcjonalności. Od XIX wieku materiał, z którego wykonany jest gzyms, przestał być najważniejszy – kluczowa stała się forma, do której dostosowuje się dostępne materiały. Nowoczesna architektura często sięga po tworzywa sztuczne i lekkie materiały kompozytowe, które ułatwiają montaż i konserwację. To fascynujące, jak element z tysiącletnią tradycją znajduje swoje miejsce w ultranowoczesnych budynkach XXI wieku, łącząc dziedzictwo przeszłości z wizją przyszłości.

Praktyczne zastosowania

Poza oczywistą funkcją estetyczną, gzymsy pełnią szereg praktycznych ról w konstrukcji budynku. Do najważniejszych należą:

• Ochrona elewacji przed wodą deszczową, zapobieganie powstawaniu zacieków
• Stanowienie podstawy do montażu systemów rynnowych
• Wprowadzanie rytmu i porządku do elewacji, podkreślanie podziału budynku
• Zwiększanie stabilności konstrukcji poprzez lepszy rozkład obciążeń
• Izolacja termiczna (w przypadku niektórych współczesnych rozwiązań)

Dobrze zaprojektowany gzyms nie tylko chroni budynek przed wodą opadową, ale również wpływa na jego trwałość i odporność na czynniki atmosferyczne. Właściwie wykonany element może znacząco przedłużyć żywotność elewacji, co przekłada się na obniżenie kosztów konserwacji i remontów. Warto pamiętać, że gzyms to nie tylko element dekoracyjny, ale przede wszystkim przemyślane rozwiązanie konstrukcyjne, które sprawdza się w budownictwie od tysięcy lat. W nowoczesnym budownictwie zyskał on również nowe zastosowania – może pełnić funkcję elementu izolacyjnego, być częścią systemów wentylacyjnych czy nawet miejscem na instalację oświetlenia LED. Wykorzystanie odpowiednich narzędzi i materiałów jest bardzo ważne. Gzymsy mogą mieć zastosowanie w różnych częściach elewacji. Zawsze staraj się wykorzystywać wysokiej jakości gzyms.

Innowacyjne podejście do tego klasycznego elementu architektonicznego pokazuje, jak tradycyjne rozwiązania mogą być z powodzeniem adaptowane do współczesnych wymogów np. w elewacji domu.

Różne typy gzymsów i gdzie możesz je spotkać w polskiej architekturze

Polska architektura obfituje w różnorodne przykłady zastosowania gzymsów. Te poziome elementy wystające przed lico ściany nie tylko chronią elewacje przed deszczem, ale także nadają budynkom wyjątkowy charakter. Wyróżniamy gzymsy styropianowe pełnią one funkcje sztukaterii elewacyjnej. Sprawdzają się bardzo dobrze miedzy otworami okiennymi. Trzeba bardzo uważać na uszkodzenia mechaniczne. Jeżeli chodzi o typy gzymsów to rozróżniamy gzymsy elewacyjne, gzymsy pośrednie, gzymsy główne  oraz gzyms pod dach. We współczesnym budownictwie możesz dostrzec ich fascynującą różnorodność – od majestatycznych kamienic krakowskich przez warszawskie pałace aż po gdańskie kamieniczki.  Każdy region Polski może pochwalić się swoistą interpretacją tego elementu architektonicznego, co czyni nasz krajobraz tak bogatym i różnorodnym.

Gzymsy wieńczące i międzykondygnacyjne

Najczęściej spotykane w polskiej architekturze są gzymsy wieńczące (koronujące), które zwieńczają szczyty wielu historycznych budowli. Imponujące przykłady możesz podziwiać w Krakowie, gdzie renesansowe kamienice ozdobione są misternie wykonanymi gzymsami. Równie fascynujące są gzymsy międzykondygnacyjne, dzielące elewacje na poszczególne kondygnacje. W Warszawie, mimo powojennej odbudowy, odtworzono wiele takich detali, zwłaszcza na Trakcie Królewskim. Polscy konserwatorzy zabytków przywiązywali ogromną wagę do odtworzenia tych elementów, rozumiejąc ich znaczenie dla tożsamości architektonicznej miasta. W Łodzi natomiast, gzymsy międzykondygnacyjne fabrykanckich pałaców i kamienic często wykorzystywały motyw meandra czy wolutowych konsol.

Gzymsy nadotworowe w regionach Polski

Osobną kategorię stanowią gzymsy nadotworowe – nadokienne i naddrzwiowe. W różnych regionach Polski znajdziemy ich fascynującą różnorodność:

• Drewniane gzymsy w architekturze Podhala i stylu zakopiańskim
• Ceglane „brwi” nad oknami w gotyckiej architekturze Pomorza
• Bogato zdobione gzymsy w pałacach i dworkach szlacheckich
• Proste formy w architekturze małomiasteczkowej wschodniej Polski

Te drobne detale architektoniczne są kluczowe dla zachowania autentyzmu i charakteru historycznych budowli, pozwalając nam docenić kunszt dawnych rzemieślników. Warto zwrócić uwagę na różnice w wykonaniu gzymsów nadotworowych w zależności od regionu – często odzwierciedlają one dostępność lokalnych materiałów i tradycje budowlane.

Współczesne zastosowania gzymsów

W nowoczesnej polskiej architekturze gzymsy również znajdują zastosowanie, często w nowatorskiej formie i z wykorzystaniem nowoczesnych materiałów. Architekci XXI wieku sięgają po te tradycyjne elementy, reinterpretując je w duchu minimalizmu. W polskiej architekturze mieszkaniowej ostatnich lat stosuje się uproszczone formy gzymsów z lekkich materiałów, takich jak styropian pokryty specjalnymi masami ochronnymi. Elementy te spełniają nie tylko funkcje estetyczne, ale również praktyczne – odprowadzają wodę czy stanowią osłonę termiczną. Współczesne gzymsy, mimo swojej prostoty, potrafią nadać budynkom rytm i charakter, jednocześnie nawiązując dialog z otaczającą architekturą historyczną. W nowoczesnych rekonstrukcjach centrów miast, takich jak Gdańsk czy Warszawa, odtwarzane są również tradycyjne formy gzymsów, ale z wykorzystaniem współczesnych technik.

Dlaczego gzymsy to nie tylko ozdoba? Praktyczne funkcje elementów wystających z elewacji

Choć gzymsy kojarzone są głównie z dekoracyjnym wykończeniem budynków, ich rola w architekturze jest znacznie bardziej złożona. Te poziome elementy wystające przed lico ściany pełnią szereg praktycznych funkcji, które mają kluczowe znaczenie dla trwałości i funkcjonalności całego budynku. Historia gzymsów sięga starożytności, gdzie już wtedy doceniano nie tylko ich walory estetyczne, ale przede wszystkim użytkowe. Współczesne gzymsy, mimo ewolucji kształtów i materiałów, nadal realizują te same podstawowe zadania co ich historyczne odpowiedniki.

W praktyce, odpowiednio zaprojektowany gzyms potrafi znacząco wpłynąć na mikrośrodowisko wokół elewacji budynku, tworząc system pasywnej ochrony, który przez lata skutecznie zabezpiecza konstrukcję. To fascynujące, jak ten niepozorny element architektoniczny łączy w sobie kunszt artystyczny z inżynierską precyzją.

Ochrona przed wodą i warunkami atmosferycznymi

Podstawową funkcją praktyczną gzymsów jest ochrona elewacji przed wodą deszczową. Dzięki swojemu wysunięciu przed lico ściany, gzymsy kierują spływającą wodę z dala od powierzchni muru, zapobiegając powstawaniu zacieków i degradacji materiału ściennego. Woda spływająca po elewacji może prowadzić do rozwoju pleśni, grzybów, a w dłuższej perspektywie do poważnych uszkodzeń konstrukcyjnych. Gzymsy wieńczące chronią całą elewację, podczas gdy gzymsy nadokienne i naddrzwiowe zabezpieczają wrażliwe na wilgoć otwory.

W klimacie polskim, gdzie opady deszczu i śniegu są zjawiskiem regularnym, rola gzymsów jako elementów odprowadzających wodę nabiera szczególnego znaczenia. Budynki pozbawione odpowiednio zaprojektowanych gzymsów znacznie szybciej ulegają zabrudzeniu i degradacji. Gzymsy chronią również elewację przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych i wiatru, redukując przegrzewanie się ściany w upalne dni.

Inne praktyczne zastosowania gzymsów

Ochrona przed wodą to nie jedyna praktyczna funkcja gzymsów. Te wszechstronne elementy architektoniczne pełnią także szereg innych ważnych zadań, które warto poznać:

• Stanowią podstawę do montażu systemów rynnowych
• Zwiększają stabilność konstrukcji poprzez lepszy rozkład obciążeń
• Tworzą naturalną barierę ogniową między kondygnacjami
• Pomagają w rozpraszaniu dźwięków i redukcji hałasu
• Służą jako punkt mocowania dla instalacji zewnętrznych

W tradycyjnym budownictwie gzymsy były także wykorzystywane jako element wspomagający wentylację budynku. Poprzez tworzenie naturalnego przepływu powietrza wzdłuż elewacji, przyczyniały się do lepszej cyrkulacji i odprowadzania wilgoci z muru. Współcześnie, architekci świadomi ekologicznych rozwiązań coraz częściej wracają do tych tradycyjnych metod pasywnego kształtowania mikroklimatu budynku.

Jak wykonuje się gzymsy? Materiały, techniki i nowoczesne rozwiązania

Proces wykonywania gzymsów przeszedł fascynującą ewolucję na przestrzeni wieków, łącząc tradycyjne rzemiosło z innowacyjnymi technologiami. Gzymsy można tworzyć zarówno bezpośrednio na budynku (in situ), jak i prefabrykować w specjalistycznych zakładach. Wybór metody zależy od konkretnych wymagań projektu, dostępnego budżetu oraz pożądanego efektu wizualnego. Czy zastanawiałeś się kiedyś, jak powstają te misterne elementy architektoniczne? Wszystko zaczyna się od precyzyjnego projektu profilu, który musi łączyć funkcjonalność z estetyką. Następnie, w zależności od wybranej techniki, przygotowuje się odpowiednie szablony, formy lub programy dla maszyn CNC. W przypadku renowacji zabytkowych budynków, rzemieślnicy często muszą odtworzyć historyczne profile z niezwykłą dokładnością. Warto zauważyć, że właściwie zaprojektowany gzyms to nie tylko ozdoba – jego kształt ma decydujący wpływ na sposób odprowadzania wody z elewacji. Tradycyjne techniki wykonywania gzymsów wymagały lat praktyki i mistrzowskiej precyzji, podczas gdy współczesne metody znacząco uprościły ten proces.

Tradycyjne techniki i materiały historyczne

Klasyczne metody tworzenia gzymsów mają wielowiekową tradycję sięgającą starożytności. W budownictwie historycznym gzymsy kamienne wykonywano poprzez precyzyjne ciosanie bloków, które następnie montowano na budynku przy użyciu zaprawy wapiennej. Proces ten wymagał niezwykłych umiejętności kamieniarskich i zajmował wiele dni żmudnej pracy. W przypadku gzymsów tynkowych, rzemieślnicy stosowali tzw. ciągnione szablony – specjalne narzędzia zwane „szyblonami” lub „sankaniami”. Szablon wykonany z blachy i umocowany na drewnianej prowadnicy przeciągano po świeżej warstwie tynku, formując idealnie równy profil. Technika ta wymaga nie tylko precyzji, ale również odpowiedniego wyczucia materiału. W budownictwie drewnianym gzymsy były wycinane ręcznie lub za pomocą specjalistycznych strugów profilowych. Co ciekawe, każdy region Polski wykształcił własne, charakterystyczne wzory i techniki wykonywania gzymsów, co możemy podziwiać w architekturze ludowej i dworkowej. W sztukaterii wewnętrznej często stosowano gips, który pozwalał na tworzenie niezwykle detalicznych form. Warto wspomnieć, że dawni rzemieślnicy nie mieli dostępu do współczesnych narzędzi pomiarowych, a mimo to potrafili tworzyć niezwykle precyzyjne i trwałe gzymsy. Często gzymsy były bogato zdobione.  Stosuje się również gzymsy podokienne.

Nowoczesne materiały i metody produkcji

Współczesny przemysł budowlany zrewolucjonizował sposób wykonywania gzymsów, wprowadzając lekkie i trwałe materiały. Obecnie najczęściej wykorzystuje się styropian, polistyren ekstrudowany, poliuretan oraz różne kompozyty włókniste, które znacznie ułatwiają montaż i konserwację. Gzymsy często są wykonane z różnych materiałów, chroniąc elewacje budynku.

 Produkcja nowoczesnych gzymsów odbywa się głównie w kontrolowanych warunkach fabrycznych, z wykorzystaniem zaawansowanych technologii, takich jak:

• Komputerowo sterowane obrabiarki CNC do precyzyjnego wycinania profili
• Formy silikonowe i z żywic syntetycznych do odlewania elementów
• Termoformowanie płyt styropianowych i innych materiałów termoplastycznych
• Druk 3D umożliwiający tworzenie prototypów i skomplikowanych detali
• Natryskiwanie specjalnych powłok ochronnych zwiększających trwałość

Nowoczesne gzymsy prefabrykowane są nie tylko lżejsze od tradycyjnych, ale również oferują lepszą odporność na warunki atmosferyczne i zmiany temperatury. Systemy modułowe pozwalają na szybkie łączenie elementów bezpośrednio na budowie, redukując czas montażu nawet o 80% w porównaniu z metodami tradycyjnymi. Gzymsy z materiałów syntetycznych można łatwo docinać zwykłymi narzędziami budowlanymi, co znacznie ułatwia dopasowanie do konkretnych wymagań projektu. Innowacyjne powłoki zabezpieczające chronią powierzchnię przed promieniowaniem UV, rozwojam glonów i grzybów oraz zanieczyszczeniami atmosferycznymi. Warto wiedzieć, że współczesne systemy gzymsów często integrują dodatkowe funkcje, takie jak ukryte prowadzenie instalacji elektrycznej czy oświetlenie LED, co było niemożliwe w tradycyjnych rozwiązaniach. Zazwyczaj znajdują się na szczycie budynku.

Gzymsy, choć często niedoceniane, stanowią fascynujący przykład elementu architektonicznego, który harmonijnie łączy funkcjonalność z estetyką. Od starożytnych technik kamieniarskich po zaawansowane metody produkcji wykorzystujące sztuczną inteligencję do projektowania – ewolucja gzymsów odzwierciedla rozwój budownictwa na przestrzeni wieków. Niezależnie od zastosowanych materiałów i technik, dobrze wykonany gzyms zawsze będzie pełnił swoją podstawową funkcję – ochrony elewacji przed wodą i nadawania budynkowi charakterystycznego wyrazu architektonicznego. Gzymsy  pełnią również  funkcje w nowoczesnych budynkach zdobienia elewacji. Mogą mieć styl minimalistyczny.